Kadzidłowo, 22 lutego 2017 r.
Pan Jarosław Kaczyński
Prezes Prawa i Sprawiedliwości
ul. Nowogrodzka 84/86
00-001 Warszawa
Szanowny Panie Prezesie,
w związku z planowanym wznowieniem prac nad wprowadzonymi pochopnie przepisami ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku w zakresie usuwania drzew – których negatywne skutki obserwowane są w całej Polsce, pragniemy przedstawić ponownie nasze uwagi i wnioski (bezskutecznie przedstawialiśmy je w grudniu 2016 roku sejmowej i senackiej komisji w trakcie prac legislacyjnych nad projektem nowelizacji).
Uważamy za niezbędne nie tylko jak najszybsze przywrócenie obowiązku uzyskiwania przez osoby fizyczne zgody na wycinkę drzew, ale również powrót do obowiązku uzgadniania wycinek drzew przydrożnych z regionalnymi dyrektorami ochrony środowiska. Ponadto postulujemy wprowadzenie przepisów dotyczących ewidencji oraz obrotu drewnem (dużych ilości nie ewidencjonowanego i nie opodatkowanego cennego surowca!) pozyskanym z wycinek drzew przydrożnych oraz z terenów samorządów lokalnych oraz doprecyzowanie przepisów dotyczących nasadzeń zastępczych.
Na wstępie pragnę wyjaśnić, że Stowarzyszenie Sadyba jest pionierem ochrony drzew miejskich oraz zadrzewień przydrożnych w Polsce: latem 2004 roku rozpoczęliśmy kampanię „Ratujmy aleje”, która przekształciła się w trwającą do dzisiaj akcję ogólnopolską, podejmowaliśmy liczne działania o charakterze interwencyjnym, edukacyjnym (m. in. zorganizowaliśmy pierwszą ogólnopolską konferencję poświęconą alejom przydrożnych oraz wydaliśmy pierwszą książkę na ich temat) i publicystycznym.
W imieniu Stowarzyszenia od 2005 roku aktywnie uczestniczyłem w pracach komisji i podkomisji sejmowych powołanych w związku ze wszystkimi dotychczasowymi nowelizacjami przepisów dotyczących wycinki drzew.
1.
Obowiązujące od 1 stycznia 2017 roku przepisy ustawy o ochronie przyrody [dalej UoOP], uchylające obowiązek uzyskiwania zgody na wycinkę drzew lub krzewów, wprowadzając w to miejsce fakultatywną możliwość ochrony terenów zielonych przez rady gmin, radykalnie zmieniają dotychczasowy reżim ochrony terenów zieleni i zadrzewień. Drzewa przestały być
chronione i każdy może wycinać je bez uzyskania zezwolenia. Po wejściu w życie tych przepisów następuje równocześnie masowe i niekontrolowane niszczenie wielu siedlisk i gatunków ustawowo chronionych zwierząt i roślin.
Uważamy za celowe – ze względu ochronę zadrzewień (tym bardziej uzasadnionej, że coraz bardziej borykamy się z problemem smogu), przywrócenie obowiązku uzyskiwania zezwolenia na usuwanie drzew dla osób fizycznych [usunięcie z art. 83 f. punktu 3a): „drzew lub krzewów, które rosną na nieruchomościach stanowiących własność osób fizycznych i są usuwane na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz drzew lub krzewów usuwanych w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego”].
Równocześnie za uzasadnione uważamy rozgraniczenie wysokości opłaty za usuwanie drzew (w przypadku osób fizycznych za ich zwolnienie) oraz ustawowych kar za ich usuwanie bez zezwolenia oraz niszczenia drzew, w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz w przypadkach niezwiązanych z prowadzeniem takiej działalności. Opłaty i kary dla osoby prywatnej, usuwającej np. własnoręcznie posadzone przed laty drzewo nie powinny być takie same jak dla osób świadczących np. usługi deweloperskie, które w celu wybudowania osiedla niszczą cenne zadrzewienia lub zakrzaczenia miejskie.
2.
Wprowadzone w znowelizowanej UoOP przepisy art 83 f. ust. 1a-1b [Rada gminy, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego, może określić, że przepisów art. 83 ust. 1 nie stosuje się także do innych drzew lub krzewów…etc…”] oraz ust. 4a [„Rada gminy, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego, określa wysokość stawek opłaty, o których mowa w ust. 1 i 3, jednolicie dla wszystkich drzew lub krzewów albo różnicując je ze względu na…”]
rozszerzają zbytnio kompetencje samorządów lokalnych, pozostawiając im de facto całkowitą dowolność w kształtowaniu zakresu ustawowo obowiązującej ochrony drzew.
Bogate doświadczenia zdobyte od 2004 roku pozwalają na stwierdzenie, że najsłabszym ogniwem w ochronie przyrody (w szczególności drzew przydrożnych) są właśnie samorządy lokalne, które pomimo wielu akcji edukacyjnych (prowadzonych np. przez Sadybę czy wrocławską Fundację FOR) nie wypełniają należycie powierzonych im ustawowo obowiązków w zakresie ochrony przyrody (o czym świadczy także choćby fakt paraliż w tworzeniu lub powiększaniu parków narodowych i krajobrazowych, ustanawiania pomników przyrody etc.).
Nasze obserwacje potwierdzają kontrole Najwyższej Izby Kontroli kilkukrotnie badającej realizowanie i przestrzegania przez samorządy lokalne przepisów dotyczących ochrony drzew przydrożnych [m.in.: kontrola nr S/07/002 „Przestrzeganie przez zarządy dróg oraz jednostki samorządu terytorialnego przepisów ustawy o ochronie przyrody w zakresie usuwania drzew z pasa drogowego dróg powiatowych w latach 2005-2006″, kontrola z 2013 r. nr P/12/138 „Usuwanie drzew z terenu nieruchomości gminnych i zagospodarowanie pozyskanego drewna”] oraz kontrola LKR-4101-011-00/2014: „Ochrona drzew w procesach inwestycyjnych w miastach”. W wystąpieniu pokontrolnym tej ostatniej NIK stwierdziła:
„Burmistrzowie i starostowie nie wykorzystywali wszystkich dostępnych instrumentów prawnych dla zapewnienia dostatecznej ochrony drzew w procesach inwestycyjnych, w myśl zasady zrównoważonego rozwoju. Jednocześnie podejmowane przez nich działania w tym zakresie nie były skuteczne. Kontrolowane jednostki nie informowały inwestorów o konieczności właściwego zabezpieczenia drzew podczas prowadzenia prac budowlanych, a także sporadycznie prowadziły akcje edukacyjne i informacyjne w dziedzinie ochrony przyrody. Nie służyło to poprawie świadomości społeczeństwa, co do roli jaką odgrywa zieleń w miastach […]
Postępowania dotyczące wydawania decyzji zezwalających na usunięcie drzew były prowadzone nierzetelnie. Materiał dowodowy nie został zebrany i udokumentowany w sposób wyczerpujący.
Bardzo często stosowano przesłanki zwolnienia z naliczania opłat lub ich odraczania, a naliczone opłaty były umarzane, nawet w sytuacji, gdy nie wszystkie warunki określone w decyzji zostały spełnione. Na etapie planowania i przygotowania inwestycji nie poszukiwano rozwiązań kompromisowych, które byłyby do zaakceptowania przez inwestora, i jednocześnie nie prowadziły do całkowitego usunięcia drzew. Tym samym interes inwestora postrzegany był jako ważniejszy niż interes społeczny jakim jest ochrona przyrody, a drzewa nie były skutecznie chronione.”
3.
Jako wysoce szkodliwą dla ochrony przyrody, a w szczególności do ochrony drzew przydrożnych uważamy uchylenie art. 83a. 1. UoOP (obowiązującego do 31 grudnia 2016 roku) obligatoryjnego uzgadniania z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska [dalej: RDOŚ] wydania zezwolenia na usunięcie drzewa w pasie drogowym drogi publicznej. Zmiana ta (której negatywne efekty widoczne są już obecnie) prowadzi do podobnej sytuacji jak w 2004 roku, gdy [wraz z wejściem przepisów art. 83 ust. 6 pkt. 6 UoOP, zezwalających na usuwanie bez zezwolenia drzew „niszczących nawierzchnię i infrastrukturę drogową, ograniczających widoczność na łukach i skrzyżowaniach, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków”] rozpoczęła się masowa wycinka setek tysięcy drzew przydrożnych w całej Polsce, a jej drastyczne skutki widoczne są zwłaszcza na Warmii, Mazurach, Pomorzu, Ziemi Lubuskiej i Dolnym Śląsku.
Z wieloletniego doświadczenia wiadomo, że samorządy lokalne zbyt często i zbyt pochopnie, bezkrytycznie i bez należytej staranności rozpatrują wnioski zarządców dróg i inwestorów w sprawie wycinki drzew. Obserwacje nasze potwierdzają wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli, która kilkukrotnie badała przestrzegania przez samorządy lokalne przepisów dotyczących ochrony drzew przydrożnych [np. kontrola nr S/07/002 „Przestrzeganie przez zarządy dróg oraz jednostki samorządu terytorialnego przepisów ustawy o ochronie przyrody w zakresie usuwania drzew z pasa drogowego dróg powiatowych w latach 2005-2006” oraz kontrola z 2013 r. nr P/12/138 „Usuwanie drzew z terenu nieruchomości gminnych i zagospodarowanie pozyskanego drewna”].
4.
Rezygnacja z dotychczasowego uzgadniania wycinek drzew przydrożnych z RDOŚ uniemożliwia kontrolę ochrony wielu gatunków chronionych związanych z drzewami – w tym choćby gatunku priorytetowego jakim jest pachnica dębowa Osmoderma eremita. Obowiązujące do 1 stycznia 2017 roku przepisy w tym zakresie (art. 83c. 1. UoOP) były niedostateczne, dlatego uważamy za niezbędne nie tylko ich przywrócenie, ale też doprecyzowanie – np. bardziej precyzyjne określenie okresu i zakresu oględzin w zakresie występowania gatunków chronionych w obrębie zadrzewień (określenie dat granicznych), bowiem wieloletnie doświadczenia wskazują, że nagminne jest dokonywanie tychże oględzin pro forma, przez osoby nie mające do tego kompetencji i bardzo często w okresie jesienno-zimowym, a więc w okresie nieobecności i/lub nieaktywności wielu gatunków chronionych.
5.
Postulujemy wprowadzenie przepisu dotyczącego ewidencji i obrotu (sprzedaży) drewna pozyskiwanego z wycinek drzew przydrożnych lub z terenów należących do samorządów lokalnych poprzez dodanie art. 83g. w brzmieniu:
„1. Drewno uzyskane z usunięcia drzew w obrębie pasa drogowego drogi publicznej lub z terenów należących do samorządów lokalnych podlega ocechowaniu.
2. Obowiązek cechowania drewna spoczywa na zarządcy terenu z którego zostało wycięte.
3. Organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzew w obrębie pasa drogowego lub z terenów należących do samorządów lokalnych wystawia dokument stwierdzający legalność pozyskania drewna.
4. Zarządca terenów z których uzyskano drewno o jakim mowa w ust. 1 do dnia 31 stycznia każdego roku składa regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska, radzie gminy oraz zamieszcza w publicznie dostępnym wykazie raport o usuniętych w roku poprzednim drzewach, zawierający informacje o liczbie i obwodzie usuniętych drzew i wykonanych nasadzeniach zastępczych, objętości pozyskanego drewna, sposobu jego zbycia oraz w ten sposób uzyskanych dochodach.
5. Minister właściwy do spraw infrastruktury w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady cechowania drewna pozyskanego z usunięcia drzew w obrębie pasa drogowego drogi publicznej lub z terenów należących do samorządów lokalnych, wzory urządzeń do cechowania i zasady ich stosowania oraz wzór dokumentu stwierdzającego legalność pozyskania drewna, kierując się potrzebą określenia sposobu potwierdzenia legalności drewna o jakim mowa w ust. 1.”
Uważamy za konieczne wprowadzenie obowiązku cechowania drewna pozyskanego z pasa drogowego lub terenów należących do samorządów lokalnych. Powyższy zapis jest wzorowany na obowiązującym art. 14 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach. W Lasach Państwowych każde wycięte drzewo jest ewidencjonowane, a jego sprzedaż jest kontrolowana (asygnaty) i opodatkowane. Natomiast przy drogach i na terenach należących do samorządów lokalnych wycinanych są dziesiątki tysięcy drzew i bez żadnej kontroli pozyskiwana jest bardzo duża ilość poszukiwanego na rynku drewna liściastego (tylko zimą 2006/2007 przy trasie Bartoszyce–Kętrzyn w woj. warmińsko-mazurskim wycięto aż 4105 drzew!) – cennego surowca, który nie jest nigdzie ewidencjonowany i ani opodatkowany! Sytuacja taka prowadzi do nadmiernych wycinek drzew, a ponadto, w związku z uszczelnianiem systemu fiskalnego i poprawą skuteczności uzyskiwania podatków, jest całkowicie niezrozumiała!
Na problem ten zwracała uwagę m.in. NIK w wystąpieniu pokontrolnym nr P/12/138 z 2013 r. „Usuwanie drzew z terenu nieruchomości gminnych i zagospodarowanie pozyskanego drewna”:
„NIK ocenia negatywnie działalność gmin w istotnych obszarach kontrolowanej działalności obejmujących uzyskiwanie zezwoleń na usunięcie drzew i gospodarowanie pozyskanym drewnem, a także skuteczność kontroli zarządczej w tym zakresie” oraz zauważając:
„niegospodarne rozporządzanie pozyskanym drewnem przez wszystkie gminy objęte kontrolą, polegające m.in. na niedokonywaniu obmiaru i wyceny pozyskanego drewna, czego skutkiem było m.in. uszczuplenie przychodów gmin możliwych do uzyskania z jego sprzedaży, a także brak udokumentowania sposobu zagospodarowania tego drewna […] nieujmowanie przez wszystkie gminy w księgach rachunkowych operacji gospodarczych, związanych z pozyskaniem i zbyciem drewna, co stanowiło naruszenie art. 20 ust. 1 i art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości.”
7.
W trakcie prac nad nowelizacją przepisów dotyczących wycinek drzew, należy doprecyzować przepisy dotyczące nasadzeń zastępczych (zgodnie z przepisami wydanie zezwolenia na usunięcie drzew może być uzależnione od przesadzenia drzew w miejsce wskazane przez wydającego zezwolenie albo zastąpienia ich innymi drzewami, w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub krzewów). Na braki w przepisach w tej kwestii od lat zwracają uwagę organizacje pozarządowe, które zajmują się drzewami, ale także NIK, która m.in. w wystąpieniu pokontrolnym „Ochrona drzew w procesach inwestycyjnych w miastach” stwierdziła:
„Ustawa nie daje podstaw do określenia w decyzji gatunków, wieku czy rozmiarów (objętość pnia, wysokość) nowo sadzonych drzew. W efekcie sadzonki drzew są bardzo niskiej jakości, niedopasowane gatunkowo do miejsc i warunków, w których są sadzone, co powoduje ich obumieranie. Potwierdziły to oględziny dokonane w toku kontroli. Brak możliwości określenia wieku nowego drzewa może prowadzić do sytuacji, że drzewa te zostaną mimo wszystko usunięte i to bez wydawania zezwolenia, gdyż ich wiek nie przekroczy 10 lat […] Po raz kolejny więc uregulowania prawne nie przyczyniają się do ochrony zadrzewień oraz zapewnienia właściwej kompensacji przyrodniczej. Z kolei w przypadkach, gdy pomimo zwolnienia z opłaty za usunięcie drzew organ nakaże posadzenie nowych drzew, to wyegzekwowanie tego obowiązku jest bardzo utrudnione”.
Uwzględniając naszą dotychczasową działalność oraz zdobyte doświadczenie w ochronie drzew, jako przedstawiciel organizacji pozarządowej, zgłaszam ponadto gotowość uczestnictwa w pracach w sejmowej komisji (i ew. powołanej podkomisji) nad projektem zmian przepisów w zakresie ochrony drzew i krzewów.
z poważaniem
Sadyba Mazury 